ERDOĞAN SAF MI DEĞİŞTİRİYOR?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putinʹin ʹʹNe işiniz var ABʹdeʹʹ takılmalarına Başbakan Tayyip Erdoğanʹın ʹʹAlın bizi Şanghay Beşlisiʹne, biz de ABʹyi gözden çıkaralımʹʹ diye cevap vermesi önceki gün Türkiyeʹde ve dış basında gündem oluşturdu. Peki gündemi bu denli meşgul eden Şanghay Beşlisi nedir? Ve gerçekten de ABʹye bir alternatif oluşturabilir mi? USA Sabah yazarı Abdülkadir Alkan, bir çok denklemli Şangay Beşlisiʹni ve Türkiyeʹnin örgüte katılımının avantaj ve dezavantajlarını yazdı. İşte o yazı NATOʹYA ALTERNATİF KUTUP NATO ve Doğu Bloğuʹnun 1955ʹte NATOʹya karşı denge olarak kurduğu Varşova Paktı, Soğuk Savaşʹın dünyaya getirdiği iki zıt kutubu oluşturdu. Sovyetlerin çöküşüyle Varşova Paktı dağıtıldı, ancak NATO etkisini artırarak varlığını devam ettirdi. Bu durum Doğu Bloğuʹnu alternatif kutup oluşturma gayretine itti. İşte bu minvalde kurulan en etkili işbirliklerinin başında Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gelir. ŞANGAY BEŞLİSİNİN GELİŞİMİ 1996ʹda Çinʹin girişimleriyle Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan Şanghay Beşlisiʹni oluşturdu. Ancak 2001ʹde Özbekistanʹın katılımıyla örgüt Şanghay Beşlisi olan adını genişleme vizyonuyla Şanghay İşbirliği Örgütü olarak değiştirdi. ŞİÖʹnün kuruluş amacı öncelikle sınırlarda karşılıklı askeri güven tesisi ve sınır kuvvetlerinin tedrici olarak azaltılması olarak belirlendi. Potansiyel iç karışıklıklarda bölücü unsurlara karşı ortak hareket etmek, iki öncü üyesi yakın tarihte iç karışıklarla mücadele eden Rusya ve Çin olan örgütün ʹoy birliğiyleʹ belirlediği bir diğer amaçtı. TEK KUTUPLU DÜNYA KABUL EDİLEMEZ Ağustos 2007 Bişkek zirvesinde Putin "Tek kutuplu dünya kabul edilemez." diyerek ŞİÖʹnün misyonunu açıkça ifade etti. Zira dünya petrol üretim ve kullanım pazarının yarısından fazlasını elinde bulunduran ve Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistanʹın gözlemci olarak bulunduğu örgüt, liderlerinin dünya nüfusunun yarısını temsil etmesiyle ABDʹye karşı etkili bir alternatif kutup oluşturmaktadır. ŞİÖ ülkelerinin dünyanın gaz rezervlerinin 41.8% ine, petrol üretiminin 24%üne ve Rusyaʹnın tek başına dünyanın en büyük gaz rezervine sahip olduğu düşünüldüğünde, ŞİÖʹnün dünyanın enerji marketinde ne kadar önemli bir potansiyele sahip olduğu anlaşılabilir. 23 Eylül 2003 ŞİÖ zirvesinde Çin Başbakanı Vın Ciabao örgüt içinde serbest ticari bölge oluşturulacağını açıkladı ve bir yıl içerisinde üyeler arasında tam 100 tane özel ticari anlaşma imzalandı. ÇİNʹDEN 10 MİLYAR DOLAR KREDİ VAADİ 16 Haziran 2009ʹda birlikte düzenlenen BRIC ve ŞİÖ zirvesinde Çin, ŞİÖ üyesi ekonomik krizle mücadele eden ülkelere 10 milyar dolar kredi sağlayacağının taahhüdünü verdi. Çin resmi haber ajansı Şinhuaʹnın 6 Haziran 2012 tarihli haberinde verilen Çin Ticaret bakanlığı istatistiklerine göre 2011ʹde üye ülkeler arasındaki ticaret önceki yıla göre 25.1% artış göstererek 4.65 trilyon dolara ulaştı. Söz konusu rakamlar ŞİÖ üyesi ülkelerin küresel markette ne kadar önemli bir ticari hacme sahip olduğunu gösteriyor. ŞANGAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ ABʹNİN DEĞİL NATOʹNUN MUADİLİDİR Uzun yıllar ABDʹnin dış politika kararlarına yön veren ünlü stratejist Zbigniew Brzezinskiʹnin teorisine göre ʹʹKüresel hakimiyet Avrasya coğrafyasının kontrolünden, Avrasya coğrafyasına hakimiyetse Orta Asyaʹnın kontrolünden geçer.ʹʹ Brzezinskiʹnin teorisini yakından takip eden Rusya ve Çin, ABDʹnin ve NATOʹnun bölgedeki nüfuzuna denge getirmek için Şanghay İşbirliği Örgütüʹnün jeo-poli-stratejik faaliyetlerine hız verdi. ORTA ASYAʹYI TERK ET MESAJI Çinʹin Peopleʹs Daily Gazetesiʹnde yer alan bir analizdeki ifadeye göre; ŞİÖʹye üye ülkeler Orta Asya bölgesinin güvenliğini temin edecek kabiliyet ve sorumluluklarının bilincindedir ve batılı ülkeleri Orta Asyaʹyı terk etmeye davet eder. Yine Çin Askeri Bilimler Akademisiʹnce yayınlanan bir makalede ABDʹnin hâkimiyetçi stratejisinin hedef ülkeleri ʹçevrelemeʹ politikasıyla kuşatarak bunaltmak olduğu vurgulanıyor. ŞİÖ İSTEDİ ÖZBEKİSTAN ABD ÜSSÜNÜ KAPATTI Irak ve Afganistan savaşları ABD askerinin Özbekistan ve Kırgızistanʹda süresiz kalma niyetinin belirtisi olarak algılandı. 2005 Astana ŞİÖ zirvesinde ABDʹden ŞİÖ üyesi ülkelerden birliklerini çekmesi için takvim belirlemesi istendi ve kısa bir süre sonra Özbekistan, ABDʹnin K2 Karshi-Khanabad hava üssünden altı ay içinde çekilmesini istedi. Sonbahar 2005ʹte ABD ve koalisyon birlikleri Özbekistanʹdan çekildi. Şubat 2008ʹde Guardianʹda yer alan bir analizde Kazakistanʹın petrol ve gaz rezervlerinden faydalanmak isteyen batının sınırlı vaktinin kaldığı ifade ediliyor. Aynı analiz de ŞİÖʹnün ana amacının ABD ve NATOʹnun bölgedeki müdahalelerine karşı denge unsuru oluşturmak olduğu ifade ediliyor. Bu yüzden ŞİÖ Doğunun Natoʹsu olarak adlandırılıyor. Dolayısıyla ŞİÖ bölgede ABʹnin değil NATOʹnun muadilidir. ŞİÖ İÇİNDEKİ DENGELER: ÇİN SOĞUK BAKIYOR Soğuk savaş sonrası kaldığı yerden devam eden Çin-Rusya stratejik partnerliği gelişerek ŞİÖʹyü oluşturdu. Ancak adından da anlaşılacağı üzere Çin öncülüğünde kurulan ŞİÖʹde, Çinʹin Orta Asyaʹda ekonomik gücüyle etkisini artırması Rusyaʹyı Çinʹe karşı yeni denge arayışına itti ve Ekim 2007ʹde Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri arasında Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü adı altında Çinʹin yer almadığı hükümetler arası askeri ittifak kurulmuştu. RUSYA TÜRKİYEʹYE SICAK BAKIYOR ŞİÖ zirvelerinin ardından toplandığı gözlemlenen Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü zirveleri Çinʹe karşı alınan tedbirlerin göstergesiydi. Akabinde Çinʹin, Pakistanʹın üyeliğini teklif etmesi üzerine, Rusyaʹnın hiç beklemeden Hindistanʹın üyeliğini gündeme getirmesi, ŞİÖ içerisinde karşılıklı denge hamlelerinin ve güç mücadelesinin varlığına işaret ediyordu. Gözlemci olmak için başvuran Beyaz Rusyaʹnın üyeliğine Avrupa ülkesi olmasını bahane ederek soğuk bakan Rusyaʹnın şimdiye kadar AB ve Batı eksenli dış politikalar yürüten Türkiyeʹnin üyeliğine sıcak bakması manidar. Bu noktada Türkiyeʹnin Orta Asya ülkeleriyle arasındaki tarihi ve kültürel bağların, dil, din ve ırk birliğinin varlığı dolayısıyla Çinʹin çekinceli tutum sergilemesi, diğer taraftan Rusyaʹnın tüm bu ortak unsurlara rağmen Türkiyeʹnin üyeliğine sıcak bakması, bu güç mücadelesi kapsamında daha bir anlaşılır. ÜYELİK SADECE BİR ESPRİ DEĞİLDİ Türkiyeʹnin ŞİÖ üyeliği ilk defa Ocak 2005ʹte Başbakan Erdoğanʹın Rusya ziyaretinde ve Şubat 2005ʹte dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gülʹün Çin ziyaretinde gündeme gelmişti. Yani Türkiyeʹnin Örgütʹe üye olmaya sıcak bakması Başbakan Erdoğanʹın geçtiğimiz günlerde gündeme gelen esprisinden ibaret değil. TÜRKİYE ŞİÖʹYE ÜYE OLMALI MI Başbakan espri yoluyla da olsa açıkça ABʹye bir kez daha Türkiyeʹnin ABʹden başka alternatiflerinin olduğu mesajını verdi. Ancak eğer Türkiyeʹnin ABʹye üye olmak istemesindeki ana amaçlar, AB standart ve normlarına erişmek ve demokratikleşmekse, ŞİÖ üyeliğiyle bu amaçlara ulaşılamayacağı açık. Dolayısıyla verilen mesajda Ankara kriterleriyle yüzünü Asyaʹya çeviren bir Türkiye ihtimali üzerine duruluyor olabilir. Bu mesajın da ABʹden ziyade ABDʹyi tedirgin edeceği ortada. Önümüzdeki dönemde ABDʹnin Türkiyeʹnin üyeliğiyle alakalı ABʹye her zamankinden daha güçlü baskı yapacağını öngörebiliriz. NATO İÇİNDEKİ TEK ŞİÖ, ŞİÖ İÇİNDEKİ TEK NATO ÜLKESİ Bununla beraber Çinʹin tutumundan dolayı Türkiyeʹnin kısa vadede ŞİÖ üyeliği ihtimali oldukça düşük, ancak örgütün kuruluş amaçlarından biri olan karşılıklı sınır bütünlüğüne katkı yapılması kapsamında Çin ve Türkiye arasında ʹʹUygur Azınlık Sorunuʹʹ konusunda yapılabilecek muhtemel bir işbirliği, Çinʹin tutumunu değiştirebilir ve Haziran 2012ʹde diyalog partnerliği başvurusu kabul edilen Türkiyeʹnin tam üyeliğinin önü açılabilir. Şayet Türkiye ŞİÖ üyesi olursa, işbirliği içindeki tek NATO üyesi ve aynı zamanda NATO içerisinde tek ŞİÖ üyesi ülke konumuna gelecektir ki bu Türkiyeʹyi Batı ve Doğu medeniyetleri arasında bir köprü ve merkez ülke konumunu güçlendirecektir.